W ratuszu - o średniowiecznych zamkach

- Słynny francuski mediewista Jacques Le Goff pisał, że „zamek, który stał się symbolem społeczeństwa średniowiecznego i cywilizacji europejskiej to zamek warowny”. Ten zakorzeniony w wyobraźni ludzkiej obraz jest aktualny do dzisiaj i przypomina nam o czasach królów, rycerzy, bitew, romansów i turniejów. Średniowieczny zamek dla większości współczesnego społeczeństwa kojarzony jest z królem i rycerzem, nie każdy jednak zdaje sobie sprawę, iż - w większości przypadków – „zwykłego” możnego nie było stać na budowę tak wielkiej siedziby. Fundacja zamku była przedsięwzięciem niezwykle kosztownym i czasochłonnym, na który pozwolić sobie mogli tylko najbogatsi. Na podstawie odpowiednich wyliczeń, badacze przypuszczają, że około roku 1500 na ziemiach polskich istniało blisko 80 zamków prywatnych, zaś rodzin rycerskich żyło prawie 12,5 tysiąca. Drugim ograniczeniem w budowie średniowiecznych zamków, które uniemożliwiało możnym wznoszenie tych budowli, było tak zwane regale grodowe. Prawo to bowiem do około XIV wieku, z pewnymi wyjątkami, przysługiwało tylko władcom. Pierwszą instytucją, która przełamała zakaz był Kościół, dopiero jego śladem po pewnym czasie podążyły najbogatsze rody możnowładcze. Jako że nie wszyscy możni mogli sobie pozwolić na budowę wielkiego kamiennego zamku, musieli oni szukać innych budowli, które zapewniły by im bezpieczne i wygodne życie. Takimi były wieże rycerskie i dwory obronne na kopcach, które w historii i archeologii zapisały się pod nazwą gródków typu motte i grodzisk stożkowatych. Wzmianki i ślady po nich znajdujemy zarówno w źródłach pisanych, jak i badaniach archeologicznych. Ich liczne przykłady odnaleźć można także w Małopolsce. W swoich wystąpieniu autor zaprezentuje najważniejsze siedziby obronno-rezydencjonalne małopolskiego możnowładztwa w średniowieczu. Wystąpienie poprzedzone zostanie krótkim rysem historycznym, w którym znajdą się uwagi na temat przemian budowli obronnych jak i przełamania regale grodowego. Warto bowiem zaznaczyć, iż to na terenie Małopolski doszło do wydania pierwszego pozwolenia na budowę zamku prywatnego. W dalszej kolejności scharakteryzowane zostaną najważniejsze typy budowli średniowiecznego rycerstwa od monumentalnych zamków jak Tarnów czy Melsztyn, po dwory rycerskie (Szymbark, Jeżów) i gródki stożkowate oraz inne fortalicje - piszą organizatorzy spotkania w zaproszeniu na wykład.

Prelegent - Paweł Kocańda jest absolwentem archeologii i muzeologii Uniwersytetu Rzeszowskiego. Obecnie przygotowuje w Instytucie Archeologii UR rozprawę doktorską na temat budownictwa obronnego w XIII i XIV wieku. Jego zainteresowania badawcze obejmują średniowieczne i nowożytne budownictwo obronne oraz kulturę materialną czasów średniowiecza. Ponadto interesuje się architekturą sakralną oraz osadnictwem na terenie Sądecczyzny i Podhala. Uczestniczył w wielu ekspedycjach badawczych w Polsce (Kowalewo Pomorskie, Rzeszów, Sanok) i Europie (Bułgaria, Czechy, Ukraina). Jest redaktorem naczelnym periodyku „Młoda Muzeologia” oraz członkiem nowotarskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Historycznego, a także zespołu ds. rewaloryzacji miasta Biecza. Obecnie pełni też funkcję zastępcy przewodniczącego rady doktorantów Uniwersytetu Rzeszowskiego.

Przypomnijmy, „Klio - ratuszowe debaty o przeszłości”, to cykl prelekcji organizowanych przez Polskie Towarzystwo Historyczne w Nowym Targu oraz Muzeum Podhalańskie. Odbywają się one w każdy ostatni – tym razem wyjątkowo w przedostatni - czwartek miesiąca o godz. 17 w sali reprezentacyjnej nowotarskiego rausza. 

- Tytułowa „Klio” - muza historyków, patronuje spotkaniom i debatom poświęconym historii, kulturze i tradycji miasta oraz regionu - przypomina Robert Kowalski, szef muzeum i jednocześnie prezes nowotarskiego PTH. - Nie zabraknie również prelekcji poruszających problematykę ogólnopolską z zakresu archeologii, historii sztuki, historii wojskowości, etnografii czy etnologii. Na wykłady do Nowego Targu zostali zaproszeni pracownicy naukowi wyższych uczelni, z którymi PTH od szeregu lat współpracuje, ale również pracownicy instytucji kultury w tym placówek muzealnych. Wykładom towarzyszą prezentacje multimedialne oraz otwarte debaty prelegentów z uczestnikami spotkań. Prelekcje w ratuszu nawiązują do organizowanych w latach ubiegłych zarówno przez PTH jak i muzeum cyklów spotkań mieszkańców miasta i regionu z badaczami przeszłości.