Marszałek jadał u Wenca

Franciszek Wenc był zdolnym kucharzem. Ożenił się w Rabce, u Stolarczyków. Jeszcze po koniec dziewiętnastego stulecia odkupił od krakowianina Budkiewicza restaurację „Pod Matką Boską”. Właściciel, szukając oszczędności przeniósł restaurację do rodzinnego domu, w sąsiedztwo stacji kolejowej. Rodowa siedziba Wenców, specjalnie na tę okazję została wyposażona w werandę. W tym samym - mniej więcej - czasie (na początku drugiej dekady dwudziestego stulecia) w Rabce pełną parą szło szkolenie przyszłych legionistów Piłsudskiego. U Wenców strzelcy się stołowali a nierzadko też suto popijali. Córki właściciela lokalu miały wśród wojaków wielu adoratorów. Pamiątką owych afektów, była bogata korespondencja, którą Wencówne wymieniały z legionistami. Sporo listów i kart pocztowych zachowało się w rodzinnych zbiorach do dzisiaj. „Pani Loli na pamiątkę pobytu nieznośnych legionistów w Rabce ofiaruje Władek Wolski” – Skreślił jeden z piłsudczyków na odwrocie pocztówki opatrzonej datą 9 lutego 1915 roku. 

O tym, jak w Rabce powstawały Polskie Drużyny Strzeleckie wspominał w „Gazecie Podhalańskiej” z września 1938 roku Piotr Hrabyk. Do zorganizowania w uzdrowisku PDS został zobowiązany, jak się okazuje, Jerzy Czoponowski, wówczas akademik UJ a zarazem delegat Okręgowej Drużyny Strzeleckiej. Czoponowski przyjechał do Rabki w 1913 i w niedzielę, dokładnie 12 października w domu Józefa Klempki zwołał „poufne zebranie młodzieży rabczańskiej”. Przedstawiony przez niego pomysł powołania drużyny strzeleckiej został ponoć przyjęty oklaskami. Chęć przystąpienia do zgrupowania zadeklarowało kilkudziesięciu młodzieńców. Powołano też władze drużyny. Jej komendantem został Stanisław Stampfl, wówczas zarządca dóbr dr Kazimierza Kadena. Pierwsze ćwiczenia drużyny odbyły się w willi „Wisła”. – „Ćwiczono chętnie i ochoczo” – relacjonował Hrabyk. – „Najpierw w ubraniach cywilnych, a później w czapkach drużyniackich, kupionych ze składek członkowskich. Dopiero z początkiem 1914 r. mieli drużyniacy kompletne mundury, składające się z pasa, spodni, czarnych sztylp. Mundury zakupione na raty, spłacalne po 4 korony miesięcznie, w firmie Steinera Henryka w Rabce. Broń kupowano ze składek i z dochodów 2 imprez, które organizowali z nakładem dużej pracy i wysiłków komendant Stampfl i referent oświatowy Łysek Mieczysław. Broń ćwiczebną stanowiły krótkie karabinki, zwane „Kropaczkami” z trójkątnymi  długimi bagnetami. Kupiono też kilka „Wendli” nieprzydatnych do strzelania, a wyłącznie do ćwiczeń, gdyż były przedziurawione za wybuchową komorą. Mieli też nasi strzelcy cielęce tornistry austriackie, ładownice, plecaki, sznury do czyszczenia karabinów i kociołki. Miśkowiec, żołnierz austriacki dostarczył strzelcom rabczańskim Manlichera, systemu 9 mm – 95. Miała drużyna własną sygnałówkę i 6 trąbek  do marszów sygnałowych” – donosiła „Gazeta Podhalańska”. Hrabyk przypomniał też o kilku „marszach demonstracyjnych”, które w 1914 roku „odbyła rabczańska drużyna”. Strzelcy maszerowali na Słone, pod Grzebień i do Chabówki. Najokazalszy „marsz” odbył się trzeciego maja 1914 roku. Niemal równie huczny był przemarsz na odpust do kościółka św. Krzyża na Piątkowej Górze, czy wreszcie - marsz na „ćwiczenia z ostrym strzelaniem” na Obidowej. 

Wiedzę o rabczańskich Polskich Drużynach Strzeleckich próbował usystematyzować Adam Jaworski, rabczanin i historyk. W literaturze i archiwaliach odnalazł wzmianki na temat czterech zorganizowanych w uzdrowisku „Kursach instruktorskich” (od grudnia 1912 roku, do stycznia 1914). Wśród prowadzących je wykładowców byli między innymi: Michał Rola Żymierski (który już po drugiej wojnie Światowej, pod rządami komunistów dorobił się szlifów marszałkowskich), Mieczysław Norwid-Neugebauer (późniejszy generał). W kursach brał udział również (późniejszy komendant Armii Krajowej), generał Stefan Grot Rowecki, który do Rabki przedzierał się przez „zieloną granicę” z terenu zaboru rosyjskiego i tutaj miał ponoć zdobywać pierwsze szlify podoficerskie. Jaworskiemu udało się również potwierdzić pobyt w uzdrowisku samego marszałka Józefa Piłsudskiego. Najpewniej odwiedził on Rabkę dwukrotnie. Datę jednej z tych wizyt udało się odtworzyć dokładnie. 13 – 14 sierpnia 1913 roku, Piłsudski zatrzymał się w uzdrowisku przy okazji przemarszu drużyn strzeleckich (który odbył  się w ramach ćwiczeń polowych). 

Także z relacji nieżyjącego już Kazimierza Romańskiego, wnuka słynnego rabczańskiego restauratora  wynikało, że w restauracji Wenców bywały znane osobistości. Michał Rola Żymierski, miał odwiedzać wyszynk dwukrotnie, sam marszałek Józef Piłsudski też bywał w lokalu. Z wczesnych lat szkolnych Kazimierzowi Romańskiemu zapadła w pamięci atmosfera swoistego kultu, jakim otaczano osobę marszałka przed wojną. Przywiązanie narodu do Piłsudskiego dawało się szczególnie odczuć przy okazji obchodów Święta Niepodległości. Główne uroczystości rozpoczynały się już po zmroku. 

- Chodziliśmy z specjalnie przygotowanymi lampionami. Głównym punktem programu był zawsze capstrzyk, po którym dostojnicy wygłaszali bardzo poważne przemówienia. To była połowa lat trzydziestych, miałem wówczas może z czternaście lat – wspominał w Rozmowie z Tygodnikiem Podhalańskim pan Kazimierz. – Pamiętam też, że z tymi latarniami maszerowaliśmy pod „Jagiellonkę”, gdzie mieszkał jeden z legionistów. Żołnierze Piłsudskiego cieszyli się wówczas nadzwyczajnym poważaniem. 

Z czasów nauki w szkole powszechnej Romański zapamiętał jeszcze jeden epizod związany z marszałkiem. Pod koniec lat dwudziestych Piłsudski, dla poratowania zdrowia, wyjechał na Maderę. Każdy uczeń został zobowiązany, by wystosować do niego kartkę z pozdrowieniami.