2024-12-01 18:00:26

Związek Podhalan. Nowy Targ

Drżałam i tylko się modliłam. Obrazy wojennego dzieciństwa w pamięci mieszkańców Podhala

Reklama

Bolimy sie bardzo. Godali, ze tyk, co majom blond włosy i niebieskie ocy to wywiezom do Niemiec - relacjonowała po latach mieszkanka Podhala poddana nazistowskim rasowo-ludoznawczym badaniom.

A były to badania kompleksowe. Trzeba było rozebrać się, poddać szczegółowym pomiarom antropometrycznym i oględzinom medycznym, a w przypadku kobiet, również badaniom ginekologicznym. Sprawdzano kolor oczu, włosów, morfologię twarzoczaszki, odciski palców i wiele innych szczegółów. Wypełniano też ankietę przynależności rasowej i ankietę socjologiczną. Badanemu robiono serię zdjęć. 

O szczegółach tych długo nieujawnionych działań niemieckiego okupanta względem podhalańskiej ludności, a zwłaszcza względem mieszkańców Szaflar, w piątek 29 listopada opowiedziała członkom i sympatykom Związku Podhalan oddział w Nowym Targu dr hab. Stanisława Trebunia-Staszel. Spotkanie odbyło się w izbie regionalnej Miejskiego Centrum Kultury w Nowym Targu i dostarczyło słuchaczom wielu skrajnych emocji. - Zastanawialiśmy się z prezesem Wojciechem Groniem, jaki temat poruszyć na tych posiadach - stroju, obrzędów, a może dziedzictwa Karpat, jednak dygresja ciążyła nam w stronę mojego projektu badawczego z lat 2014-2016, dotyczącego niemieckiego Institut für Deutsche Ostarbeit, czyli jednostki prowadzącej badania rasowe i antropologiczne w wybranych miejscowościach Generalnej Guberni, zwłaszcza Podhala - przybliżyła etymologię tematu dr hab. Stanisława Trebunia-Staszel. 

Jak podkreślała, tytuł prezentacji "Drżałam... i tylko się modliłam. Obrazy wojennego dzieciństwa zachowane w pamięci mieszkańców Podhala" jest jej swoistego rodzaju hołdem złożonym tym jej rozmówcom, którzy w zderzeniu z tak ogromnym bestialstwem i złem byli jedynie dziećmi, a z drugiej strony w rozmowie z nią dzielili się wspomnieniami dotyczącymi życia i doświadczeń w czasie okupacji. - Nie chodzi o to, żeby teraz osądzać, czy w zderzeniu z okupantem należało wybrać postawę nastawioną na "zachowanie tkanki biologicznej", postawę wycofaną czy jawną i bohaterską walkę z najeźdźcą, chcę jednak zauważyć, że zdecydowana większość górali opowiedziała się przeciwko Goralenvolk - podkreślała.


"Zapomniane" archiwa

A Szaflary były jedyną miejscowością w całym Generalnym Gubernatorstwie, w której przeprowadzono prawdziwie kompleksową akcję badawczą. Zbadano wszystkich mieszkańców - począwszy od 2-letnich dzieci do 90-letnich starców. Trwało to ok. miesiąca. Badania przeprowadzono na plebanii. - Mierzyli nas, wypytywali o choroby rodzinne. Było kilka stanowisk. Przechodziło się od jednego do drugiego. Badali wszystko. Oczy, gardło, łącznie z owłosieniem. Zostawialiśmy także odciski palców. Niektórzy żartowali, że zaglądają do każdej dziurki. Inni czuli się urażeni. Mówili, że to profanacja plebanii - relacjonowała jedna z badanych. Wobec tak szeroko zakrojonej akcji mającej na celu "wycenę wartości" mieszkańców podbitych ziem, a w następstwie przeznaczenie "lepszych"  jednostek do germanizacji, a "gorszych" do eksterminacji, tym bardziej zastanawia więc fakt, że po zakończeniu II wojny światowej nikt o tych badaniach w Szaflarach nie mówił, że spuszczono na nie zasłonę milczenia. I może byłoby tak już do końca, gdyby nie przypadkowe ujawnienie w 1997 r. przez prof. Gretchen Schafft materiałów Sektion Rassen und Volkstumsforschung wywiezionych do USA wkrótce po zakończeniu II wojny i przekazanie całej tej kolekcji w 2008 r. do archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego. - Przyszedł wtedy do mnie dyrektor archiwum prof. Krzysztof Stopka i powiedział: "musisz się tym zająć" - wyjaśniała Stanisława Trebunia-Staszel. Materiały, które otrzymała, zawierały aż 75 tys. stron i setki zdjęć, z czego aż jedna trzecia dotyczyła Podhala. Pokłosiem prowadzonych od 2009 r. badań i dotarcia do 30 z 70 jeszcze żyjących osób poddanych takim badaniom była opublikowana w 2019 r. praca habilitacyjna dr Stanisławy pt. "Lud zdolny do życia. Górale podhalańscy w oczach niemieckiego okupanta", która wielu rodzinom świadków tamtych czasów otworzyła oczy na takie czy inne zachowania ich rodziców i dziadków. - Pani Anna Gutt Marduła była dla mnie przewodniczką w tych badaniach. Otwierała mi drzwi do innych szaflarzańskich domów. Miała też odwagę publicznie opowiedzieć o mordzie swoich dziadków, stryjów i swojego taty, wymieniając z imienia i nazwiska konfidentów z Szaflar, biorących udział w  tym mordzie - podkreślała badaczka.

Musisz się modlić

Podczas piątkowych posiadów nowotarskiego oddziału Związku Podhalan prowadzącej je prelegentce towarzyszyło wyraźne wzruszenie. W toku swojego wywodu przytoczyła wypowiedzi pięciu osób - mieszkańców Szaflar, Kościeliska i Zakopanego. Każdą z tych wypowiedzi wypełniał lęk przed przyszłością, niezrozumienie tego, co się dzieje, zażenowanie, wstyd i wiele innych, trudnych emocji. Jej rozmówcy w swoich relacjach przywoływali też czas poprzedzający wybuch wojny. Mówili o niepokoju, znakach na niebie, przepowiedniach i różnych nietypowych zdarzeniach, tłumacząc sobie w ten sposób to, co z polityki przenikało do ich zwykłego życia. - Ludzie mówili, że coś będzie, bo znak na niebie był, czerwony jak krzyż lub miecz - opowiadała urodzona w 1933 r. mieszkanka Szaflar. Z kolei urodzona w 1932 r. pani Maria wspominała wielki głód i to, że w jej rodzinie brakowało chleba. Wspominała, że któregoś dni mama wzięła ją ze sobą do Krakowa, żeby się modliła. Wierzyła, że Matka Boża uratuje jej życie, gdy jej mała córeczka będzie się modlić. - Pamiętam, że szłyśmy do Słomnik, a ja nie mogłam dojść. Mama kupiła 11 chlebów. Mnie i te chleby podała przez okno do wagonu. "Módl się, dziecko, żeby mnie Niemcy nie złapali" - prosiła. Drżałam... i tylko się modliłam. - Czy mama wejdzie? - Czy mama wejdzie? I weszła! Suszyła potem ten chleb. Siekierą się go rąbało, bo taki był suchy... - opowiadała pani Maria. Trudnym do pojęcia dla kilkuletniej pani Stanisławy z Olczy było też to, co Niemcy zrobili jej tacie. Zabrali go na roboty. Wrócił, ale z odbitymi nerkami. - Kładli na kamienną ławę termofor i bili go bykowcami. Jeden z nich znał język polski i zrozumiał, że tata powiedział, że Polak ma dziesięć skór, i że dziewięć już zdjęli, to jeszcze dziesiątą muszą zdjąć - opowiadała. Po powrocie tata tak mocno spuchł, że nic nie mógł na siebie włożyć. W pamięci małej Stasi utkwiły też trzy momenty, w których jej mama płakała. Jeden - gdy szło o kenkarty, drugi - gdy ona i babcia musiały wić wianki na bramę powitalną dla Hansa Franka i trzeci - podczas tych niezrozumiałych i zawstydzających badań rasowych.

Musisz pamiętać

Wiele jeszcze innych, trudnych do pojęcia opowieści usłyszeli w ten wieczór uczestnicy posiadów Związku Podhalan. Jak choćby tę opowiedzianą przez 8-letnią wówczas dziewczynkę, która wracając z mamą od znajomych, była świadkiem bestialskiego i nieludzkiego zachowania dwóch hitlerowców. - Był 1940, może 1941 r. Na nowym cmentarzu w Zakopanem zobaczyłyśmy, jak matka i syn kopią sobie grób. Chłopiec nie mógł już kopać, to go tam bili. A potem jego i tę matkę zastrzelili. On jeszcze się ruszał, to go skopali do tego grobu - opowiadała. Inna, jeszcze bardziej przerażająca relacja, dotyczyła rodziny zamordowanych w Szaflarach Guttów-Mostowych. I tego, co przeżyły osierocone dzieci, zwłaszcza najstarsza dziewczynka. - Ta dziewczynka miała wtedy 11 lat, kiedy rano przyszedł do domu wójt Kamiński i powiedział jej tak: "Ubieroj kozuch i teroz pódzies ze mnom do drugiej chałupy, bo ty musis pamiętać!" - cytowała tę jej opowieść Stanisława Trebunia-Staszel. Dalsza relacja tej dziewczynki dotyczyła momentu przekroczenia progu i widoku zabitego taty, babci i dziadka leżącego z roztrzaskaną głową. Zapamiętała każdy szczegół tak bardzo, że do końca życia miała wszystko na oczach. 

Kończąc swój wykład, dr hab. Stanisława Trebunia-Staszel podkreślała, że towarzyszyły jej obawy przed podjęciem się tego zadania, ale jest wdzięczna i dumna, że to zrobiła. I choć do jej pytań początkowo ludzie podchodzili z dystansem i nieufnością, to ostatecznie nabierali zaufania. Były również takie przypadki, gdy w żadnym razie nie chcieli się wypowiadać. - To były bardzo trudne rozmowy, bo osoba, która opowiadała nam swoją historię, przeżywała ją raz jeszcze. Często wtedy pojawiał się płacz... Ale nawiązywała się też więź i zaufanie. Jestem przekonana, że gdyby wszyscy, którzy tamtych czasów doświadczyli, mogli nam coś powiedzieć, powiedzieliby: Zróbcie wszystko, żeby historia się nie powtórzyła - zakończyła swój wykład badaczka.

Obecnymi na prelekcji byli: ks. kapelan ZP Mieczysław Łukaszczyk, wiceburmistrz Waldemar Wojtaszek, Stanisław Apostoł z małżonką, członek honorowy ZP Mieczysław Olcoń, były prezes ZP Alojzy Lichosyt i inni. Oprawę muzyczną wydarzenia zapewnił zespół "Hyrni". W hołdzie wszystkim dzieciom tamtych czasów całe zgromadzenie odśpiewało poddaną przez Stanisława Apostoła pieśń pt. "Frasobliwy Chrystus" - autorstwa jego krewnej i współzałożycielki Konfederacji Tatrzańskiej Jadwigi Apostoł-Staniszewskiej.

Tekst i fot.: Krystyna Waniczek

Zostań Patronem Tygodnika Podhalańskiego.

Reklama
Komentarze Facebook
Dodaj komentarz
Wysłanie komentarza oznacza akceptację regulaminu komentowania na łamach 24tp.pl
Nie ma jeszcze komentarzy do tego artykułu.

Reklama
  • NIERUCHOMOŚCI | pośrednictwo
    Siewierski Nieruchomości ul. Br. Czecha 1, Zakopane. +48 18 20 66 129, +48 506 13 14 63 www.siewierski.pl
  • NIERUCHOMOŚCI | kupno
    Kupie Pilnie -Pensjonat w Zakopanym -tel 660797241 b12.pl.
  • PRACA | dam
    Zatrudnię KIEROWCĘ C+E na pracę po kraju ( poniedziałek - piątek). Praca na plandece. Kontakt 514 240 136, 691 758 882.
  • SPRZEDAŻ | zwierzęta
    Sprzedam konia czeskiego zimnokrwistego. Masc karogniady,przyjazny dla dzieci, jezdzil w zaprzęgu i siodle. WAŁACH. Prawie 3 lata. kontakt tylko telefoniczny 791818377.
  • PRACA | dam
    Przyjmę DO OPIEKI NAD STARSZĄ OSOBĄ. 602 534 193.
  • SPRZEDAŻ | zwierzęta
    Dwa KONIE 8.500 zł/szt. 790 759 407.
  • SPRZEDAŻ | różne
    DREWNO OPAŁOWE 160zł/ m3 i odpad tartaczny 130zł/m3. 790 759 407.
  • SPRZEDAŻ | budowlane
    WIĘŹBA 950 zł/kubik. 790 759 407.
  • MOTORYZACJA | sprzedaż
    SKUTER SNIEŻNY POLARIS. SILNIK ŻUKOWSKI prawie nowy. 515 503 494.
  • NIERUCHOMOŚCI | wynajem
    Do wynajęcia MIESZKANIE, I piętro, Waksmund. 515 503 494.
  • PRACA | dam
    Skicontrol H.Martinczak.s.k.a. (Białka Tatrzańska) przedstawiciel na Polskę firmy SKIDATA, zatrudni: INFORMATYKA - SERWISANTA. Oferujemy: umowę o pracę, możliwość rozwoju zawodowego. Wymagania: znajomość rozwiązań IT, wykształcenie kierunkowe, doświadczenie na podobnym stanowisku, znajomość j.angielskiego, czynne prawo jazdy kat.B. Główne obowiązki: montaż i serwis systemu kontroli dostępu SKIDATA. CV prosimy przysłać na e-mail: praca@skicontrol.pl
  • PRACA | dam
    Zlecę SZYCIE NARZUT z kawałków skór włoskich, kożuchowych. Dzwonić tylko z doświadczeniem. 504 636 921.
  • NIERUCHOMOŚCI | sprzedaż
    DOMEK LETNISKOWY W GORCACH. 515 503 494.
  • PRACA | dam
    POTRZEBNA OPIEKUNKA DO 8-MIESIĘCZNEGO DZIECKA, 4-5 godzin dziennie. Zakopane. 692 278 855.
  • NIERUCHOMOŚCI | wynajem
    Oferujemy powierzchnię parkingową dla pojazdów osobowych/dostawczych/ciężarowych z możliwością składowania /przechowywania towaru, na monitorowanym obiekcie z własną stacja paliw. Przemysłowa dzielnica Nowego Targu blisko wjazdu na S7. Zapraszamy. Tel. 602 290 555
  • PRACA | dam
    PIEKARNIA W ZAKOPANEM ZATRUDNI PIEKARZA. Na stałe, umowa. 602 759 709
  • PRACA | dam
    Zatrudnię SPRZEDAWCZYNIĘ DO SKLEPU SPOŻYWCZEGO W ZAKOPANEM. 602 759 709
  • NIERUCHOMOŚCI | sprzedaż
    Sprzedam DZIAŁKĘ W ŁAPSZACH WYŻNYCH (nr 2903, 2904, 2905). 572624414.
  • USŁUGI | budowlane
    USŁUGI BLACHARSKO-DEKARSKIE, KRYCIE I PRZEKRYCIA DACHÓW, KOMINY, BALKONY, RYNNY, GZYMSY, FASADY. 889 388 484.
  • KUPNO
    OBWOŹNY SKUP ZŁOMU - dojazd do klienta. SKUP STARYCH SPAWAREK. 536 269 912.
  • USŁUGI | budowlane
    FLIZOWANIE, REMONTY, WYKOŃCZENIA. 882080371.
  • USŁUGI | budowlane
    KAMIENIARSTWO. 882080371.
  • PRACA | dam
    NIEMCY - murarz cieśla malarz ocieplenia spawacz elektryk kranista. 601-218-955
  • USŁUGI | budowlane
    HYDRAULIK - 660 404 104.
  • PRACA | szukam
    KUCHARKA, POMOC KUCHENNA, POSPRZĄTAM. 796 358 958.
  • USŁUGI | budowlane
    PRACE WYSOKOŚCIOWE, MALOWANE DACHÓW, MALOWANIE ELEWACJI METODĄ NATRYSKOWĄ ORAZ KLASYCZNĄ. 537 160 398.
  • KUPNO
    Kupię LIMBĘ na pniu. 605 306 244
  • PRACA | dam
    Praca na budowie - docieplenia, budowy od podstaw, wykończenia. Zakopane i okolice. tel. 500160574. 500160574
    Tel.: 500160574
  • PRACA | dam
    PRACA W SKLEPIE SPOŻYWCZYM - BUKOWINA TATRZAŃSKA - STOISKO MIĘSNO-WĘDLINIARSKIE. 609820250 as.stasik@op.pl
    Tel.: 609820250
  • USŁUGI | inne
    WYCINKA, PRZYCINKA DRZEW W TRUDNYCH WARUNKACH - 691 317 098.
  • PRACA | dam
    POSZUKUJEMY KANTORA DO UDZIAŁU W TRADYCYJNEJ MSZY ŚWIĘTEJ WSZECHCZASÓW. 697 718 044
  • USŁUGI | budowlane
    OCIEPLANIE DOMÓW na materiałach wysokiej jakości. 787 479 002.
  • SPRZEDAŻ | różne
    DREWNO KOMINKOWE. 501 577 105.
  • NIERUCHOMOŚCI | kupno
    Kupię działkę na Podhalu GOTÓWKA!!! 600 404 554
    Tel.: 600
  • USŁUGI | budowlane
    CIEŚLA BLACHARZ, BUDOWA OD PODSTAW. 516 563 400.
  • USŁUGI | budowlane
    KAMIENIARSTWO, ELEWACJE, OGRODZENIA - WSZYSTKO Z KAMIENIA. 509 169 590.
  • USŁUGI | budowlane
    OGRODZENIA, www.hajdukowie.pl. 692 069 284.
2025-07-13 11:12 Serwisowanie samochodu - co warto wiedzieć przed wizytą w warsztacie? 2025-07-13 11:00 Znamy laureatów 54. Konkursu na wiersz o tematyce górskiej im. Tadeusza Staicha 2025-07-13 10:29 Wypadek taternicki na Kościelcu 2025-07-13 10:00 Przybyło Zbójników i Orlic. Za nami Sabałowa Noc! (ZDJĘCIA) 2025-07-13 09:00 Dziś może być burzowy dzień. Jest alert RCB 2025-07-13 08:00 500 lat rodu Gąsieniców (WIDEO) 1 2025-07-12 21:28 Wyczerpany turysta potrzebował pomocy górskich ratowników 2025-07-12 21:00 Zakończył się 12-godzinny bieg charytatywny w Zakopanem (WIDEO) 2025-07-12 20:00 Nowy wóz strażacki dla druhów z Lipnicy Wielkiej 2025-07-12 19:02 Dołącz do "Naszego Domu" w Zakopanem 2025-07-12 18:00 Rozbudowa drogi w Ratułowie 3 2025-07-12 17:00 Kobieta z alkomatem 2025-07-12 16:00 Wspólna lekcja przyrody w rezerwacie Bór na Czerwonem 2025-07-12 15:00 Biegli pod górę 2025-07-12 14:00 Magiczny wieczór z The Beatlmen w Białce Tatrzańskiej (ZDJĘCIA, WIDEO) 2025-07-12 13:00 Czytaj świat ze zrozumieniem, czyli jubileuszowy Zakopiański Festiwal Literacki 1 2025-07-12 12:00 Dziś mija 100 lat od otwarcia schroniska Murowaniec w Tatrach 4 2025-07-12 11:00 Z Giewontu na Hel na rowerze 2025-07-12 10:01 Ty też możesz pomóc (WIDEO) 3 2025-07-12 09:37 Zero tolerancji dla piratów drogowych! 7 2025-07-12 09:00 Na tatrzańskich szlakach jest jeszcze ślisko 2025-07-12 08:00 Modernizacja parkingu w Hałuszowej 1 2025-07-11 21:00 Młodzi druhowie na półkoloniach 2025-07-11 20:00 Po tragicznym pożarze rodzina z Dębna straciła swój dobytek (WIDEO) 2025-07-11 19:00 Zamiast odstrzału - przeprowadzka w Tatry? 10 2025-07-11 18:00 Tęsknota za gazdówką (ZDJĘCIA) 2025-07-11 17:00 Wielka plama niebezpiecznej substancji na drodze 2025-07-11 16:00 Bachleda u Wnuka, czyli jazz, Paryż, Chicago, Kraków i Zakopane (WIDEO) 2025-07-11 15:30 Mistrzostwa Zakopanego w Biegu Pod Górę - ważne informacje dla zawodników 2025-07-11 15:28 Wypadek quada w Kościelisku 12 2025-07-11 15:00 Adam Woronowicz dostał Diamentowego Klapsa Filmowego 2025-07-11 14:36 Nocne wyjście na Luboń Wielki 2 2025-07-11 14:00 Wyciek amoniaku w Miejskiej Hali Lodowej 2025-07-11 13:06 Pożar w garbarni w Szaflarach 2025-07-11 13:00 Co robić w weekend w Zakopanem? 2025-07-11 12:00 Wywrócona stacja ładowania elektrycznych samochodów w Zakopanem 9 2025-07-11 11:30 Agnieszka Banaś zagra na Tarasie MCK Nowy Targ 2 2025-07-11 11:00 Pijani w poczekalniach dworcowych w Zakopanem 6 2025-07-11 10:00 Zaświeciło słońce, ale w Tatrach nadal panują trudne warunki turystyczne 2025-07-11 09:49 Nie daj się nabrać na grę w trzy kubki, bo stracisz pieniądze 10 2025-07-11 09:30 Zaskakująca wersja klasycznej historii o Kopciuszku. Mamy dla Was bilety 2025-07-11 09:00 Podhalańska Wystawa Zwierząt Hodowlanych po raz dwunasty 2 2025-07-11 08:00 Nie przejedziesz drogą z Krośnicy do Sromowiec Wyżnych 1 2025-07-10 21:00 Kolejny kibelek, tym razem podrzucony na przystanek autobusowy 20 2025-07-10 20:30 Wakacyjne Msze święte w tatrzańskich schroniskach 3 2025-07-10 20:00 "Najlepsi z najlepszych" nagrodzeni podczas Gali w Gminie Poronin 2025-07-10 19:30 Niesamowita podróż po Universum Marvela. Mamy dla Was książki 2025-07-10 19:30 Remonty szlaków turystycznych w Pieninach 2025-07-10 19:00 Utrudnienia na bocznej ulicy Szaflarskiej potrwają dwa miesiące 1 2025-07-10 18:00 Modernizacja ulicy Sienkiewicza w toku, zakończy się w czerwcu przyszłego roku 13
NAJPOPULARNIEJSZE ARTYKUŁY
NAJCZĘŚCIEJ KOMENTOWANE
OSTATNIE KOMENTARZE
2025-07-13 09:13 1. Po co tak zawyżać? 440 lat temu jak przywilej został nadany to będzie max. 2025-07-13 09:02 2. Abraham. Uratowaliśmy kapitalizm przed upadkiem i wystarczyło tego dobrobytu na 25 lat. Wobec tego teraz mamy to co mamy, drożyznę, strach przed wszystkim. Tylko nikt jeszcze nie mówi żeby se trumnę kupić. 2025-07-13 08:22 3. jedno jest pewne natomiast to, że gdyby wygrali ci, na których głosowali, to nie tylko byłyby zrobione jakieś zjazdy do posesji, ale i wyłożone kostką podjazdy do każdego domu 2025-07-13 06:52 4. Oj,budowlancy,budowlancy i urzednicy za co wy bierzecie pienoadze? Zadnej odpowiedzialnosci,a pieniedzy nie ma... 2025-07-12 23:26 5. Sarkazm to najniższa forma dowcipu, za to najwyższa forma inteligencji. Oscar Wilde 2025-07-12 22:31 6. @Abracham. Nie do końca się z Tobą zgadzam. Jak był blok tzw. wschodni to nam na zachodzie lepiej się żyło bo kapitalizm miał na pokaz "ludzką twarz". Teraz brak konkurencji i jest to co jest. To jest tak, jak poborowi wspominali napis na bramie jednostki za czasów PRL, "witamy Was" a z drugiej strony bramy po jej przekroczeniu "mamy Was". 2025-07-12 22:26 7. Niestety trochę słabo. Brak wydawnictw i możliwości zakupu książek, rozmów z autorami, atmosfery. Brak kącika dla dzieci, by przyciągać i najmłodszych. Rozmowy organizatorów z autorami książek są ciekawe, ale to za mało. 2025-07-12 22:16 8. lepiej nie zwracajcie uwagi wykonawcy bo od razu bije 2025-07-12 21:31 9. Schronisk już dawno w Tatrach nie ma, teraz to hotele z knajpami. Gdyby je zlikwidować, ruch w TPN spadłby o połowę 2025-07-12 20:06 10. kierownik budowy i inspektor nadzoru tu nie podołają kompetencjom przy takiej drodze 1 szej kategorii i tu dobrze że STAROSTA nadzoruje i ... czuwa nad wszystkimi rozbiórkami zjazdów do posesji ... przebudową istniejących zjazdów do posesji ... roboty wykończeniowe zjazdów do posesji ... czuwanie nad krawężnikami i ... obrzeżem do posesji ... i jeszcze zajęcie się skarpami i ich umocnienie ich płytami ażurowymi ... 2,5 mln to pikuś za taki szeroki zakres robót ... premia , premia premia za takie opiekowanie się inwestycją ...
2025-06-22 01:24 1. Wzbogacony o 8 kolejnych budynków:):):) Wzbogacony:):):) 2025-06-22 00:36 2. A, czyli wyrżnąć drzewa i walnąć betonowe kloce tak jak już Radisson zrobił na miejscu przepięknego Modrzejowa, który powinien być muzeum, a rozjechały go spychacze. Brawo! Oby tak dalej, zalejemy betonem wszystką zieleń, dziedzictwo wyburzyć. Lepiej się zaborcy obchodzili z polskim krajobrazem i architekturą niż deweloperzy. 2025-06-12 19:04 3. Dla wielu osób za drogo, może by tak pomyśleć o zniżce dla mieszkańców? 2025-05-19 17:33 4. Jan mnie tam tyz zabrakło bo kosula w krate mi nie wyschła... miałem portki na posek zapinane ... rekonesans taki a sztuka "Ulice Jerozolimy " , Ulice pise się z duzej litery pamiytej .se tło .. i suchej co powiado doktor ... sztuk pięknych... 2025-04-24 10:37 5. Tylko na zdjęciach i w realu pusto przez fatalny dojazd do Szczawnicy. Stać w korku I niszczyć zawieszenie, to średnia przyjemność. 2025-04-02 12:01 6. A co na to czorne misie? Te brązowe tyż złe mogą być. 2025-03-28 12:31 7. Co Palace ma wspólnego z Wyklętymi. Ktoś chyba pomylił wątki i miejsca. Czyżby nowy starosta bał się OGNIA ? 2025-03-18 00:29 8. No i teraz wreszcie będzie prawo i sprawiedliwość. 2025-03-12 11:25 9. Na spotkaniu zabrakło schorowanego już pana dra Ryszarda Dąbrowieckiego, który jest pasjonatem twórczości mistrza Hasiora. Wydał nawet o nim książkę pt. "Upadły Anioł- Rzecz o Władysławie Hasiorze" 2025-03-04 09:43 10. Ach ten nieszczęsny młotek. Rośnie w siłę nasza ideologiczna brać
WARUNKI W GÓRACH
POGODA W WYBRANYCH MIASTACH REGIONU
Reklama