2025-04-27 19:00:54

Rabka Zdrój

Historia spisana na plebanii

Reklama

Umierając, Józef Zubrzycki, właściciel Rabki, zostawił po sobie 7 tysięcy litrów alkoholu - czego to się człowiek nie dowie z kronik parafialnych...

Barbara Słuszkiewicz, historyk, badaczka dawnych dokumentów, wieloletnia szefowa Archiwum Państwowego w Nowym Targu, a jednocześnie - mieszkanka Rabki, przeanalizowała księgi parafialne rabczańskiego probostwa, spisane w latach 1776-1850. Z pozoru te kroniki zawierają głównie skąpe dane na temat chrztów, ożenków i zgonów. Jednak wytrawny badacz i znawca historii potrafi z oschłych urzędowych zapisów wyczytać o wiele więcej.

- Nie ma drugiego materiału, który by pokazywał takie szczegóły z życia lokalnego środowiska. Dowiadujemy się jaka była hierarchia stanowa. Dowiadujemy się o sukcesach mieszkańców. Ale też o pożarach, nieszczęściach. W księgach jest informacja o przyczynach zgonu. Wiemy, że ktoś popełnił samobójstwo, ktoś inny utonął, a kolejnego przygniotło drzewo - zaznacza badaczka.

Rabka była położona na w Galicji Zachodniej, na terenie zaboru austriackiego. Administracja Habsburgów przywiązywała wiele wagi do sposobu prowadzenia dokumentów. Wprowadziła - dla celów fiskalnych - obowiązkową numerację wszystkich budynków. Księża prowadzący księgi parafialne nie mieli swobody wypowiedzi. Musieli prowadzić dokumentację zgodne z wytycznymi dworu cesarskiego. Księgi były kontrolowane przez Austriaków. Za odstępstwa zaborca nakładał kary finansowe. W rabczańskich księgach znalazła się wzmianka o karze w wysokości dwóch złotych reńskich, jaką musiało uiścić probostwo właśnie za nieprawidłowości związane z zapisami w księgach. Księża byli też zobowiązani przez administrację austriacką do odczytywania z ambony różnych urzędowych komunikatów.

Na przełomie XVIII i XIX wieku Rabka była własnością rodziny magnackiej Wielopolskich. Do nich należały także rozległe dobra sandomierskie, Żywiec, Sucha. Józef Zubrzycki w 1776 był tu zarządcą, notariuszem. W 1825 roku odkupił za 330 tys. złotych reńskich klucz rabczański złożony siedmiu wsi. Umierając Józef Zubrzycki zostawił po sobie 7 tysięcy litrów alkoholu - o tym też wspominają skrupulatnie parafialne zapisy…

Obszar Rabki był administracyjnie podzielony na „niwy”. Każda zawierała kilkanaście ról. Nazwy ról były nadawane od nazwisk właścicieli. Niwa „Krzywoń”, zawierała dwór i dwa młyny. Niwa "Dzielec" rozpościerała się od Zaborni do Skomielnej. Dalej była niwa „Kamionka” i niwa „Bania” rozciągająca się od Słonego do Słonki. Plebańska Niwa była położona pomiędzy Słonką a Poniczanką.

Dzięki wymuszonej przez zaborców skrupulatności możemy się dziś dowiedzieć, że w 1726 w Rabce mieszkało 180 osób. Było tu zaledwie 40 domów. Księgi metrykalne zawierają też sporządzone na zlecenie rządu cesarskiego dla celów fiskalnych dokładne mapy z zarysami i numerami wszystkich budynków z wyszczególnieniem tego, z jakiego budulca zostały wykonane. Jest też spis mieszkańców z wyszczególnieniem ich profesji. Jak się okazuje część ówczesnych mieszkańców posiadała własne grunty.

Ciekawostką jest, że początkowo chłopi nie mieli swobody ożenku. Mogli się żenić tylko w obszarze siedmiu wsi tworzących dominimum (Rabka, Chabówka, Skomielna, Zaryte, Rdzawka, Słone, Ponice). Swobodę ożenku zaborca wprowadził dekretem cesarskim. Nie był to zresztą jedyny z łaskawych dla mieszkańców gestów zaborczych rządów. Cesarzowa Maria Teresa wprowadziła zakaz zatrudniania dzieci we dworze.

Pod koniec osiemnastego stulecia w Rabce mieszkało bardzo niewiele osób wyznania mojżeszowego. W 1800 roku żyło w Rabce dwudziestu Żydów. W kolejnych latach zaczęło ich przybywać. Te informacje również zostały zawarte w parafialnych księgach za sprawą administracji cesarskiej, która nakazała rejestrację wszystkich Żydów.

Księgi metrykalne zawierają także informacje na temat rekrutów do cesarsko-królewskiej armii. Do służby byli powoływani mężczyźni, którzy ukończyli 18 lat życia. Księgi parafialne skrupulatnie odnotowywały wszystkie osoby, które z wojska wracały. Rejestr poległych i zaginionych nie był prowadzony. W rabczańskich księgach metrykalnych zostały uwzględnione losy 35 osób wcielonych do armii i zwolnionych ze służby. Służba frontowa miała trwać 3 lata. Kolejne siedem lat rekrut miał spędzić na tyłach. Jednak w praktyce żołnierze wracali w rodzinne strony nawet i po 20 latach, jako 40-latkowie.

Kroniki parafialne wymieniają szereg profesji mieszkańców Rabki. O ile grubarz (grabarz), czy organista specjalnie nie intrygują, o tyle już justycjariusz (zajmował się sądownictwem, rozstrzygał sprawy policyjne, cywilne, prowadził śledztwa), czy mandatariusz (odpowiednik żandarma) działają na wyobraźnię. W dominium był też zatrudniony chirurg (mieszkał na Gilówce) i akuszerki (musiały być mężatkami, a za odbieranie porodów otrzymywały pieniądze). We dworze pierwsze skrzypce grał ekonom, a odrabiania pańszczyzny doglądał karbowy.

Zwykli mieszkańcy, którzy nie posiadali własnej ziemi, byli nazywani zagrodnikami. Także oni trudnili się najczęściej rzemiosłem. W Rabce było wielu garncarzy, cieśli. Byli także karczmarze, browarnik (zaopatrywał szynkownie), młynarze i tracz (właściciel tartaku).

W Rabce u schyłku osiemnastego wieku działał też samorząd. Wójta spośród trzech kandydatów wybierał dziedzic. Kadencja trwała 3 lata. Urząd mieścił się we dworze i miał własną pieczęć. Wójtowie pobierali podatki tzw. podymne i czuwali nad poborem żołnierzy.

Relację ze swej żmudnej i wnikliwej analizy zapisów parafialnych ksiąg Barbara Słuszkiewicz przedstawiła podczas specjalnego wykładu w Galerii Pod Aniołem.

Marek Kalinowski

Reklama

Komentarze Facebook

Powyższe komentarze są prywatnymi opiniami użytkowników portalu społecznościowego Facebook.
Redakcja 24tp.pl nie wpływa na treść oraz nie odpowiada za wpisy dokonane przez użytkowników portalu Facebook.

Dodaj komentarz

Reklama

zabiorca 2025-04-28 11:03:28

"Dzięki wymuszonej przez zaborców skrupulatności możemy się dziś dowiedzieć, że w 1726 w Rabce mieszkało 180 osób" - w 1726 roku nie było zaborów, oj, ktoś nie uważał na lekcjach historii

henek 2025-04-28 09:07:04

"od Slonego do Slonki".
Zaraz, zaraz.

Reklama

Galerie

Wiosenna Szczawnica

Palace, Katownia Podhala i brama do Auschwitz

Cały świat Zofii Szwajnos

Przystań na Kamieńcu rośnie dzień po dniu

Szczęśliwa trzynastka, czyi Miś Zakopiański wybrany

Morskie Oko okiem młodych artystów

W sąsiedztwie Domu Doktora

Młodzi artyści i ich wizje kubizmu

Hasior - rekonesans w Czerwonym Dworze

Zawody Koziołka Matołka 2025

Aukcja dla Domu Doktora

Cześć i chwała żołnierzom wyklętym

Drań Witkacy na nas patrzy

Odważnej Estery Karp wyprowadzanie z zapomnienia

Tomasz Gluziński i jego twórczość w Opolance

Dzień Babci i Dziadka w SP Ciche 1

Dom Doktora powstaje po pożarze

Otwarcie 31. Ogólnopolskiej Olimpiady Młodzieży w Sportach Zimowych

Świat dorożek i powozów na Podhalu

Urodzinowy Chasior u Hasiora

WOŚP na Chotarzu w Kościelisku

Śleboda Józefa Koszarka w Okszy

Premierowa "Wdowa po sołtysie"

Kolędy i pastorałki w Miejskiej Galerii Sztuki

Noworoczne kolędowanie w Czerwony Dworze

Święto gwary w Białym Dunajcu

Cudnej mimozie - wstrętna pokrzywa, czyli duch Makuszyńskiego w Opolance

Halina Rząsa - dokumentalistka pra-ekologii

"Widziałam Joannę" Mariusza Koperskiego w Gwarno

Benefis Eugeniusza Karkoszki z Lipnicy Wielkiej

Zobacz pozostałe galerie

Ogłoszenia zobacz więcej dodaj ogłoszenie

NIERUCHOMOŚCI | sprzedaż
Sprzedam Tartak Gogolin ( województwo opolskie ) 1,870 ha Hala , Trak Bydgoski dolnonapędowy Wielopiła Trak taśmowy 2 wanny do impregnacji Ładowarka Furukawa i Komatsu Stacja benzynowa Kontenery mieszkalne Garaże Cena 5 200 000 zł tel.600832298.
PRACA | dam
Nowo otwarta restauracja na Krupówkach zatrudni na stałe OSOBĘ Z DOŚWIADCZENIEM W PRZYGOTOWYWANIU BURGERÓW I KEBABÓW. Proszę o wysłanie kontaktu na mail: niemcowna@o2.pl
MOTORYZACJA | sprzedaż
SKUTER INWALIDZKI ELEKTRYCZNY. 784 950 106.
PRACA | dam
Recepcjonista do obsługi apartamentów w Białce Tatrzańskiej. Oferujemy stabilne zatrudnienie i atrakcyjne wynagrodzenie. Zainteresowanych prosimy o kontakt pod numerem 692 477 200 i przesłanie CV na adres m.koszarek@gorskagrupa.pl.
NIERUCHOMOŚCI | sprzedaż
Sprzedam BACÓWKĘ, nowo wybudowaną na Sralówkach. 515 503 494, 18 265 39 77.
SPRZEDAŻ | zwierzęta
Dwa KONIE POCIĄGOWE 9.500 zł/szt. 790 759 407.
SPRZEDAŻ | budowlane
STEMPLE BUDOWLANE 6 zł/szt. DESKI SZALUNKOWE 600 zł/kubik. WIĘŹBA 950 zł/kubik. 790 759 407.
SPRZEDAŻ | różne
DREWNO OPAŁOWE 160zł/ m3. 790 759 407.
SPRZEDAŻ | budowlane
DOM Z PŁAZÓW CIOSANYCH 10x8m - do przeniesienia. 790 759 407.
SPRZEDAŻ | budowlane
DESKI Z OFLISEM na szałasy. 790 759 407.
NIERUCHOMOŚCI | wynajem
DO WYNAJĘCIA LOKAL HANDLOWO-USŁUGOWY 110m2 W CENTRUM NOWEGO TARGU, UL. KRZYWA. 608 806 408
PRACA | dam
RESTAURACJA W KOŚCIELISKU ZATRUDNI: KUCHARZY, POMOCE KUCHENNE, KELNERÓW. 608 806 408
PRACA | dam
DORYWCZO - SPRZĄTANIE W KOŚCIELISKU. 608 806 408
PRACA | dam
KOŚCIELISKO - OSOBĘ DO OBSŁUGI IMPREZ: WESELA, KOMUNIE, CHRZCINY. 608 806 408
PRACA | dam
DO PRACY W PENSJONACIE W KOŚCIELISKU z możliwością zamieszkania. 608 806 408
MOTORYZACJA | kupno
KUPIĘ KAŻDEGO MERCEDESA SPRINTERA. 531 666 333.
MOTORYZACJA | kupno
KUPIĘ KAŻDĄ TOYOTĘ. OSOBOWE, TERENOWE. CAŁE LUB USZKODZONE. 531 666 333.
PRACA | dam
RESTAURACJA W ZAKOPANEM ZATRUDNI KELNERA-KELNERKĘ W SYSTEMIE ZMIANOWYM (8 GODZINNYM). 512351742 ZAMOYSKIEGO 2 watra@zakopane-restauracje.pl
Tel.: 512351742
PRACA | dam
Piekarnia w Zakopanem zatrudni EKSPEDIENTKĘ. Bardzo dobre warunki pracy. 604 102 804, 602 285 793.
PRACA | dam
Piekarnia w Zakopanem zatrudni KIEROWCĘ. Dobre warunki pracy. 604 102 804, 602 285 793.
USŁUGI | budowlane
OCIEPLANIE PODDASZY WEŁNĄ MINERALNĄ, ADAPTACJA PODDASZY, ZABUDOWA GK. 660 079 941.
USŁUGI | budowlane
KOMPLEKSOWE WYKOŃCZENIA WNĘTRZ, MALOWANIE, PANELE, MONTAŻ DRZWI, ŁAZIENKI, ZABUDOWY GK. 660 079 941.
NIERUCHOMOŚCI | kupno
Kupię DOM do 100.000 zł. 500 221 028.
USŁUGI | inne
WYCINKA, PRZYCINKA DRZEW W TRUDNYCH WARUNKACH - 691 317 098.
SPRZEDAŻ | zwierzęta
Owczarek podhalański. 501816189
Tel.: 501816189
NIERUCHOMOŚCI | sprzedaż
Sprzedam LAS w Łopusznej. 18 28 560 60.
PRACA | dam
Wspólnota Mieszkaniowa INFINIUM - Aleje 3 Maja 5 w Zakopanem - POSZUKUJE FIRMY ŚWIADCZĄCEJ USŁUGI SPRZĄTANIA BUDYNKU (klatki schodowe, korytarze, itp.) ORAZ TERENU ZEWNĘTRZNEGO. Kontakt w sprawie zakresu do złożenia oferty tel. 889 18 91 54 - zarządca nieruchomości.
PRACA | dam
Pensjonat w Zakopanem zatrudni POKOJOWĄ - 666 37 83 57.
PRACA | szukam
KUCHARKA, POMOC KUCHENNA, POSPRZĄTAM. 796 358 958.
PRACA | dam
Zatrudnię pracowników budowlanych, ekipy, podwykonawców. 601 508736.
USŁUGI | budowlane
MALOWANIE DACHÓW I ELEWACJI. 602 882 325.
USŁUGI | budowlane
USŁUGI BLACHARSKO-DEKARSKIE, KRYCIE I PRZEKRYCIA DACHÓW, KOMINY, BALKONY, RYNNY, GZYMSY, FASADY. 889 388 484.
USŁUGI | budowlane
KAMIENIARSTWO, ELEWACJE, OGRODZENIA - WSZYSTKO Z KAMIENIA. 509 169 590.
NIERUCHOMOŚCI | sprzedaż
DZIAŁKA BUDOWLANA W MURZASICHLU 19 arów, kameralna. 517 018 380
SPRZEDAŻ | różne
NOWE KILIMY RĘCZNIE TKANE (z owczej wełny). Wzór: jarzębina (60/80). Tel. 793 887 893
SPRZEDAŻ | różne
Sprzedam GOBELIN - pejzaż zimowy - (145/80). TORBY JUHASKIE. Tel. 793 887 893
USŁUGI | budowlane
OGRODZENIA, www.hajdukowie.pl. 692 069 284.
SPRZEDAŻ | różne
DREWNO KOMINKOWE. 501 577 105.